អ្វីទៅជាជម្ងឺក្រិនថ្លើម?

ជម្ងឺក្រិនថ្លើមជាជម្ងឺរ៉ាំរ៉ៃមួយប្រភេទដែលគេតែងជួបប្រទះ ជម្ងឺនេះបណ្តាលមកពី រងការបំផ្លាញពីជម្ងឺមួយមុខ ឬ ច្រើនមុខទៅលើសរិរាង្គថ្លើមអស់រយៈពេលយ៉ាងយូរ។ ជម្ងឺក្រិនថ្លើមអាចមានបម្រែបម្រួលជម្ងឺដូចជា ៖ ជាលក្ខណៈបន្ត លក្ខណៈរីកសាយ លក្ខណៈសរសៃរុំព័ទ្ធ។ អាការៈដែលគួរអោយកត់សំគាល់គឺកោសិកាថ្លើមខូចស្លាប់ដោយមានលក្ខណៈរីកសាយ បន្ទាប់មកលេចចេញសរិរាង្គសរសៃកើនឡើង និង កោសិកាថ្លើមរាងគ្រាប់ៗកើតសារជាថ្មី។ បម្រែបម្រួលទាំងបីនេះមានដំណើរការផ្លាស់ប្តូរគ្នាទៅវិញទៅមក ធ្វើអោយទ្រង់ទ្រាយថ្លើមរាងស្លឹកឈើ(Hepatic lobule) និង ផ្លូវដំណើរនៃឈាមរត់ចុះឡើងប្រែប្រួលបន្តិចម្តងៗ ធ្វើអោយថ្លើមប្តូររួបរាង ឡើងរឹង ហើយក្លាយជាក្រិនថ្លើម។

យោងតាមតួលេខដែលផ្តល់មកពី៥៥ប្រទេសទៅកាន់ WHO បង្ហាញថា នៅលើពិភពលោកទាំងមូលមានមនុស្សជាង៣១ម៉ឺននាក់សា្លប់ដោយសារជម្ងឺក្រិនថ្លើម។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះបានកើនឡើងដល់៥០ម៉ឺននាក់។ នៅអឺរ៉ុប និង អាមេរិច ចំនួនមនុស្សសា្លប់ដោយជម្ងឺក្រិនថ្លើមមានចំនាត់ថ្នាក់ទី៥គឺ នៅក្រោយតែចំនួនមនុស្សសា្លប់ដោយជម្ងឺមហារីកប្រភេទកាច ជម្ងឺសរសៃឈាម និង បេះដូង ជម្ងឺសរសៃខួរក្បាល និងឧប្បតិ្តវហេតុផ្សេងៗ។ ជម្ងឺនេះច្រើនកើតលើមនុស្សអាយុពី21～50ឆ្នាំជាង មានអត្រាប្រហែល៨៥%។ អត្រាកើតជម្ងឺរវាងបុរស និង ស្ត្រីគឺ 4～8：1។ មនុស្សប្រុសវ័យកណ្តាលកើតជម្ងឺក្រិនថ្លើមមានអាការៈលេចធោ្លរជាងអ្នកមានវ័យផ្សេងៗ។

តើមានមូលហេតុអ្វីបណ្តាលអោយក្រិនថ្លើម?

មូលហេតុធ្វើអោយកើតជម្ងឺក្រិនថ្លើមមានច្រើន ក្នុងនោះរួមមានកត្តាផ្សេងៗដូច ៖ បង្កមកពី ជម្ងឺរលាកថ្លើមដោយមេរោគ មាន ៖ រលាកថ្លើមប្រភេទA រលាកថ្លើមប្រភេទB។ ការក្រិនថ្លើមដោយពិសារស្រា ខ្លាញ់ក្នុងថ្លើម ការចងមាត់ប្រម៉ាត់ ឬមកពីសារជាតិថ្នាំ ការបំប៉ន -ល- ដែលទទួលរងការបំផ្លាញយ៉ាងយូរមកហើយ។

១. ជម្ងឺរលាកថ្លើមដោយមេរោគ ៖ បច្ចុប្បន្ននៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ការរលាកថ្លើមដោយមេរោគ ជាពិសេសជម្ងឺរលាកថ្លើមប្រភេទAជាកត្តាសំខាន់ជាងគេបំផុតដែលអាចបង្កអោយសរសៃនៃថ្លើមឡើងរឹងបង្កជាជម្ងឺក្រិនថ្លើម។

២. ការត្រូវពឹសមកពីជាតិស្រា ៖ ការពិសារស្រាជាប្រចាំអស់រយៈពេលយូរ ជាកត្តាមួយដែលធ្វើអោយថ្លើមឡើងក្រិន។ ឥឡូវគេយល់ថាជាតិស្រាអាចមានផលប៉ះពាល់ផ្ទាល់ទៅលើសរិរាង្គថ្លើមតែម្តង អាចធ្វើអោយកោសិកាថ្លើមរងការបំផ្លាញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។

៣. ភាពរាំងស្ទះមកពីជីវជាតិបំប៉ន ៖ អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវជាច្រើនយល់ថាការទទួលយកសារជាតិចិញ្ចឹមមិនគ្រប់គ្រាន់អាចធ្វើអោយថាមពលប្រព័ន្ធការពារកោសិកាដែលប្រឆាំងនឹងសារធាតុពុល និង មេរោគឆ្លងចុះខ្សោយ ជាមូលហេតុដែលធ្វើអោយកើតជម្ងឺក្រិនថ្លើម។

៤. សារធាតុពុលចេញពីឧស្សាហកម្ម ឬ សារធាតុថាំ្នគីមី ៖ ការប៉ះពាល់សារធាតុពុលខ្លះដែលចេញពីឧស្សាហកម្មអស់រយៈពេលវែង ឬ ជាច្រើនលើកច្រើនសារ អាចបង្កអោយកើតជម្ងឺរលាកថ្លើមបែបត្រូវពឹស ឬ ដោយសារធាតុថ្នាំគីមី បន្ទាប់មកក៏នាំអោយក្រិនថ្លើម។

៥. ការរាំស្ទះក្នុងដំណើរវិលចុះឡើង ៖ កំលាំងនៃបេះដូងចុះខ្សោយដោយសារតែដំណើរឈាមបុកខ្លាំងធ្វើអោយឈាមនៅផ្នែកក្នុងថ្លើមកកស្ទះនិង ខ្វះអុកស៊ីសែន ធ្វើអោយកោសិកាថ្លើមខូចខាតហើយសា្លប់ និង ក្លាយជាសភាពវង្វេងវង្វាន់។ គេហៅថាជម្ងឺក្រិនថ្លើមបែបកកឈាម ក៏ហៅថាជម្ងឺក្រិនថ្លើមបណ្តាលមកពីបេះដូង។

៦. ផលប៉ះពាល់មកពីប្រព័ន្ធរំលាយអាហារ ។

៧. ការស្ទះទឹកប្រមាត់ ៖ នៅពេលដែលទា្វរប្រម៉ាត់នៅខាងក្រៅថ្លើមមានការស្ទះ ឬ ទឹកប្រម៉ាត់នៅក្នុងថ្លើមកកស្ទះ។ សារធាតុទឹកប្រម៉ាត់ដែលមានភាពខាបខ្ពស់មានផ្តល់ផលប៉ះពាល់ដល់កោសិកាថ្លើម។ ឆ្លងកាត់ការកំនកឈាមដែលស្ទាក់អស់រយៈពេលយូរធ្វើអោយក្រិនថ្លើម។

៨. ជម្ងឺសត្វល្អិតស៊ីឈាម ៖ នៅពេលកើតជម្ងឺនេះ ដោយពងសត្វល្អិតនៅតំបន់តភ្ជាប់ពីសរិរាង្គរំញោច កកើតជាជម្ងឺក្រិនថ្លើមដោយសត្វល្អិតស៊ីឈាម អាចធ្វើអោយផ្លូវសរសៃឈាមខ្មៅរងសំពាធ ក៏បណ្តាលឱ្យ portal ដំណើរឈាមរត់ខ្លាំងជាលក្ខណៈដុំកំភួន ហើយត្រូវបានប្រសិទ្ធនាមថាជាSchistosomiasis cirrhosis។

៩. មូលហេតុមិនច្បាស់លាស់ ៖ ជម្ងឺក្រិនថ្លើមខ្លះមិនមានមូលហេតុច្បាស់លាស់ឡើយ ហៅថាជម្ងឺក្រិនថ្លើមបែបសំងាត់។

អាការៈជម្ងឺក្រិនថ្លើម

នៅក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តដោយសារនៅដំណាក់កាលដំបូងមុខងារថ្លើមនៅមានថាមពលខ្លាំង អាចមិនមានអាការៈលេចធ្លោរឡើយ។ ដំណាក់កាលក្រោយៗ ប្រព័ន្ធជាច្រើននៅក្នុងសារពាង្គដោយសារតែមុខងារចុះខ្សោយហើយធ្វើទទួលរងសំពាធផងដែរ។ អាការៈសំខាន់គឺមុខងារថ្លើមត្រូវបានបំផ្លាញ និង សរសៃឈាមខ្មៅកើនសំពាធខ្ពស់ ហើយមានជាប់ជាមួយជម្ងឺដូចជា ៖ តែងមានផ្លូវអាហារចេញឈាម ជម្ងឺខួរក្បាលបណ្តាលមកពីថ្លើម ការកា្លយបន្តបន្ទាប់ បម្រែបម្រួលជាមហារីក-ល-។

អាការៈ នៃជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលដំបូង

១. មិនសូវមានចំណង់អាហារ ៖ ជាអាការៈតែងតែជួបប្រទះទៅលើជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលដំបូង ពេលខ្លះរួមមាន ៖ តឹងដើមទ្រូង ចង់ក្អួត ភាគច្រើនមកពីក្រិនថ្លើមធ្វើអោយបង្ហួរក្រពះច្រាលឈាម ដែលមកពីទឹកក្រពះ និង មុខងារទទួលអាហារមានដំណើរច្របូកច្របល់។

២. ស្រកទំងន់ ៖ ជាអាការៈជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលដំបូងដែលច្រើនជួបប្រទះដែរ ព្រោះចំណង់អាហារធ្លាក់ចុះ ទទួលទានអាហារមិនគ្រប់គ្រាន់ ធ្វើអោយរាំងស្ទះការរំលាយ និង ទទួលអាហារនៅក្នុងបង្ហួរក្រពះ។ បំណែកប្រូតេអ៊ីននៅក្នុងសារពាង្គកាយក៏បានកាត់បន្ថយដែរ។

៣. ហត់នឿយអស់កំលាំង ៖ ក៏ជាអាការៈមួយក្នុងដំណាក់កាលដំបូងនៃជម្ងឺដែរ។ តាមដំណាក់កាលវាវិវត្តពីមានអារម្មណ៍ថាហត់នឿយ រហូតដល់អស់កំលាំងខ្លាំង និងមានលក្ខណៈដូចទៅជម្ងឺថ្លើមផងដែរ។

អាការៈនៃជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលចុងក្រោយ

១. ប្រព័ន្ធអង់ដូគ្រីនខុសប្រក្រតី ៖ នៅពេលជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលចុងក្រោយ មុខងារនៃប្រព័ន្ធចុះខ្សោយកាន់តែគួរអោយកត់សំគាល់ ធ្វើអោយថាមពលសំលាប់មេរោគរបស់សារធាតុEstrogen បរិមាណរបស់វាកើនឡើង នៅក្នុងឈាមផ្ទុកនៅសារធាតុEstrogenជាច្រើន ក្នុងនោះក៏មានអាការៈដូចជា ៖ សារធាតុEstrogen ទទួលរងសំពាធ-ល-។

២. អាការៈនៅប្រព័ន្ធរំលាយអាហារ ៖ ជាធម្មតាបណ្តាលមកពីទទួលយកសារជាតិចិញ្ចឹមមិនគ្រប់គ្រាន់ ចំណងអាហារធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំង ក្រោយពេលបរិភោគចូលនឹងមានអាម្មណ៍ថាផ្នែកពោះខាងលើមិនស្រួល និង ហើមធំ តឹងទ្រូង ហើយអាចជាចង់ក្អួតទៀតផង។ ជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលចុងក្រោយមានសមត្ថភាពទ្រាំទ្រនឹងជាតិខ្លាញ់ និង ប្រូតេអ៊ីនខ្សោយ។ បរិភោគអាហារដែលមានជាតិខ្លាញ់ច្រើននឹងធ្វើអោយរាគរូស។ អ្នកជម្ងឺក្រិនថ្លើមព្រោះតែសារធាតុទឹកក្នុងពោះនិងក្នុងប្រព័ន្ធរំលាយអាហារធ្វើអោយមានអារម្មណ៍ហើមពោះពិបាកទ្រាំ។ អ្នកដំណាក់កាលចុងក្រោយអាចកើតមានជម្ងឺឆ្អល់ពោះបែបត្រូវពឹស។

៣. ការចេញឈាម និង ខ្វះឈាម ៖ ជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលចុងក្រោយតែងក្តៅឡើងឈាមច្រមុះ ចេញឈាមតាមជើងធ្មេញ និង ឡើងគ្រាប់ៗលើស្អែក ស្រទាប់សាច់ក្រពះរលួយចេញ ឈាមច្រមុះ ក្អួតចេញឈាម និង លាមកពណ៌ខ្មៅ ចំនែកស្រ្តីតែងមានការមករដូវច្រើនខុសធម្មតា។

៤. ការផ្តុំឡើងនៃជម្ងឺក្រិនថ្លើមដែលមកពីការហើមពោះ ៖ នៅក្នុងជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលចុងក្រោយច្រើនកើតមានស្ថានភាពហើមពោះ បរិមាណទឹកជាច្រើនធ្វើអោយផ្នែកពោះហើម ស្រទាប់សាច់នៃពោះរីកតឹង រូបរាងដូចពោះរបស់កង្កែប អ្នកជម្ងឺពិបាកក្នុងការដើរ ។

៥. សរសៃឈាមខ្មៅរងសំពាធខ្ពស់ ៖ អាការៈសំដែងចេញជា ផ្លូវអាហារយឺតយារ លំពែងរីកធំ និង ហើម-ល-។ ក្នុងចំនោមនោះសរសៃឈាមខ្មៅនៃផ្លូវអាហារយឺតយារធ្វើអោយមានគ្រោះថា្នក់បំផុត។ ដោយសារតែស្រទាប់សរសៃឈាមក្នុងសរសៃឈាមខ្មៅរីកយារ ងាយនឹងធ្វើអោយប្រព័ន្ធរំលាយអាហារចេញឈាមយ៉ាងច្រើន។

៦. អាការៈនៅពេញទាំងខ្លួន ៖ នឿយហត់អស់កំលាំង ជាអាការៈមួយក្នុងជម្ងឺក្រិនថ្លើមដំណាក់កាលចុងក្រោយ។ ហើយអាការៈផ្សេងទៀតនៃជម្ងឺនេះមានស្បែកស្ងួតគ្មានសំនើម ទឹកមុខខ្មៅស្រអាប់មិនស្រស់ស្រាយ។

តើមានវិធីធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យអ្វីខ្លះ?

១. ការពិនិត្យតាមប្រព័ន្ធរូបភាព ៖ ការត្រួតពិនិត្យដោយស្កេនតាមប្រព័ន្ធរលកសំលេងBលើ ថ្លើម ប្រម៉ាត់ លំពែង។ ការស្កេនតាមប្រព័ន្ធរលកសំលេងBលើថ្លើមអាចសិក្សាវិភាគលើកំរិតក្រិននៃថ្លើម និង អាចមើលឃើញកំរិតប្រូតេអ៊ីនអាល់ផាក្នុងការយកមករួមផ្សំគ្នាពិចារណា ក៏ជាវិធីសំខាន់ក្នុងការប្រទះឃើញមហារីកថ្លើមដំណាក់កាលដំបូង។

២. ការពិនិត្យតាមប្រវិត្តនៃជម្ងឺ ៖ ការពិនិត្យនេះរួមមានការពិនិត្យលើថ្លើមប្រភេទB ៥ប្រភេទ និង HBVDNA។ បើបង្ហាញថាថ្លើមប្រភេទBប្រឆាំងនឹងធាតុឈោ្មល នេះជាសញ្ញាណមួយរបស់អ្នកជម្ងឺថ្លើមហើយ។

៣. មុខងារថ្លើម ៖ ឆ្លងកាត់ការពិនិត្យមុខងារថ្លើម អាចយល់ដឹងពីស្ថានភាពធ្ងន់ ឬ ស្រាលនៃជម្ងឺរបស់អ្នកជម្ងឺក្រិនថ្លើម។

៤.ការពិនិត្យលើសរសៃរុំព័ទ្ធ៤ប្រភេទនៃថ្លើម ៖ វាជាដំណាក់កាលមួយនៃជម្ងឺថ្លើមរ៉ាំរ៉ៃដែលវិវត្តទៅរកជម្ងឺក្រិនថ្លើម។ ពិនិត្យលើសរសៃរុំព័ទ្ធថ្លើមទាំង៤ប្រភេទអាចប្រទះឃើញបានឆាប់ ធ្វើការព្យាបាលជម្ងឺថ្លើមបែបសរសៃរុំព័ទ្ធបានរហ័ស ជៀសវាងជម្ងឺថ្លើមបែបសរសៃរុំព័ទ្ធមានការវិវត្តទៅជាជម្ងឺក្រិនថ្លើម វាពិតជាមានសារៈសំខាន់ណាស់។

៥. ការពិនិត្យធ្វើតេស្ត៍ថ្លើម ៖ ការធ្វើតេស្ត៍ដោយចាក់ឆ្លុះមើលថ្លើមអាចកំណត់រោគវិនិច្ឆ័យជម្ងឺក្រិនថ្លើម។

៦. ការពិនិត្យដោយកញ្ចក់ឆ្លុះពោះ ៖ អាចពិនិត្យមើលថ្លើម លំពែង-ល- សរិរាង្គនៅក្នុងផ្នែកពោះទាំងអស់ដោយចំៗតែម្តង ហើយអាចកាត់យកប៉ាន់មកពិនិត្យ ចំពោះអ្នកដែលពិបាកធ្វើការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យផ្សេងៗមានអត្ថប្រយោជន៍ខាំ្លងណាស់់។

ជម្ងឺក្រិនថ្លើម ជាជម្ងឺមួយនៅក្រោយពេលបម្រែបម្រួលនៃជម្ងឺថ្លើម ប្រសិនបើជាធម្មតាមិនចាប់អារម្មណ៍លើវានឹងអាចកា្លយជាមហារីកថ្លែម ធ្វើអោយមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ជីវិត។ ដូចនេះការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យជម្ងឺក្រិនថ្លើមមានសារៈសំខាន់ណាស់។

វិធីព្យាបាលជម្ងឺក្រិនថ្លើម

១. ការព្យាបាលជាទូទៅ៖

(1)សំរាកលំហែ ៖ អ្នកដែលមានសំណងលើមុខងារថ្លើម គួរកាត់បន្ថយសកម្មផេ្សងៗ។ អ្នកជម្ងឺដែលរួចផុតពីរយៈសំណងហើយចាំបាច់ត្រូវគេងសំរាកនៅលើគ្រែ។

(2)របបអាហារ ៖ ជាធម្មតាអាហារដែលមានបរិមាណកម្តៅខ្លាំង ប្រូតេអ៊ីនខ្ពស់ សំបូរវីតាមីន ហើយឆ្ងាញ់ ជាជម្រើសល្អបំផុតក្នុងការទទួលទាន។

(3)គាំទ្រការព្យាបាល

២. ការព្យាបាលតាមវិទ្យាពេទ្យបុរាណចិន ៖ ការព្យាបាលជម្ងឺក្រិនថ្លើមតាមវិទ្យាពេទ្យចិនមានប្រវត្តិដ៏យូរយារណាស់មកហើយ។ ការព្យាបាលនេះសង្កត់ធ្ងន់លើការជួយសំរួលដង្ហើមខ្យល់ដែលដើរក្នុងថ្លើម សម្រួលអោយឈាមដើរស្រួល មានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការកែតម្រួលអាការៈក្នុងផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្ត និង ប្រឆាំងនឹងបម្រែបម្រួលទៅជាសរសៃរុំព័ទ្ធស្ទះ។

វិធីព្យាបាលយ៉ាងពិសេសមួយចំពោះជម្ងឺក្រិនថ្លើម

ការព្យាបាលជម្ងឺក្រិនថ្លើមដោយបច្ចេកវិទ្យាព្យាបាលរំងាប់កោសិកា ជាបច្ចេកទេសព្យាបាលកោសិកាមួយប្រភេទ ក៏ជាបច្ចេកទេសព្យាបាលជម្ងឺក្រិនថ្លើមលំដាប់ខ្ពស់មួយដែរ។ ជាបឋមគេប្រើម៉ាស៊ីនបំបែកកោសិកាប្រមូលផ្តុំ ហើយបំបែកគ្រាប់ឈាមរត់នៅផ្នែកខាងក្រៅនៃសារពាង្គកាយ ឬ កោសិកាឈាមក្នុងខួរឆ្អឹង បន្ទាប់មកបញ្ចូនចូលទៅបន្ទប់ពិសោធន៍កោសិកាបំបាត់មេរោគដើម្បីសំអាត បំបែក វិភាគ និង បណ្តុះវា។ ទីបំផុតឆ្លងកាត់វិធីបញ្ចូលត្រលប់មកវិញ យកកោសិកាទាំងនោះបញ្ចូលតាមសរសៃឈាមក្រហមទៅក្នុងថ្លើម នៅក្រោយពេលដែលកោសិកាត្រូវបានបណ្តុះចូលទៅក្នុងសរិរាង្គអ្នកជម្ងឺនឹងបំលែងជាកោសិកាថ្លែម ទៅជំនួសកោសិកាដែលរងការបំផ្លាញដោយរលាក ដោយមេរោគ ដោយចាស់សា្លប់ ឬខូចសា្លប់ ហើយមុខងារថ្លើមនឹងជាសះស្បើយសារជាថ្មី ឈានទៅដល់គោលដៅនៃការព្យាបាល។